نعمت های بهشتی در نگاه ابن عربی

شیخ در کتاب دقیق و موجز العبادله که معارف کم نظیری در آن است در باب نعم بهشتی گوید: علوم بر پنج قسمند؛ علم احوال که شبیه به خمر است و علم اوهام که شبیه به عسل است و علم توحید که شبیه به شیر است علم توحیدی که به آن شرایع آمده است. و علم رسوم که شبیه به آب است و آن بر دو نوع است آب باران و آب چشمه. آب باران متعلق به ارواح و آنچه وابسته به آن است و دیگری آب چشمه است و آن علم به عالم ترکیب و آنچه وابسته به آن و در معنای آن است. و قول خدا که غیر اسن یا غیر متغیر؛ همان است. پس علوم بر دو قسم است علمی که معلومش متغیر است و علمی که معلوم آن تغییر نمی کند. و وقتی که علم واحد باشد تغییر نمی کند. آن علمی که شبیه آب چشمه است متغیر می باشد به خلاف آب باران که صفت واحد دارد.  

ابن عربی آیه شریفه مثل الجنة التى وعد المتقون فیها انهار من ماء غیر ءاسن و انهار من لبن لم یتغیر طعمه و انهار من خمر لذة للشاربین و انهار من عسل مصفى و لهم فیها من کل الثمرات و مغفرة من ربهم کمن هو خالد فى النار و سقوا ماء حمیما فقطع امعاهم. معنا نموده است. در این آیه برخی نعمتهای بهشتی آمده است. آب غیر آسن یعنی آبی که خراب نمی شود نهرهایی از شیر که طعم آن تغییر نمی کند و نهرهایی از شراب که موجب لذت شاربین است و نهرهایی از عسل صاف و از هر ثمره ای برای بهشتیان است و مغفرتی از طرف ربشان شامل ایشان است. 

شیخ همه این نعمتها را به علم تاویل نموده است. آب را به آب باران و چشمه تقسیم کرده چون عالم ترکیب در حال تغییر دائمی است علم آن هم متغیر است به خلاف عالم ارواح که از ثبوت نسبت به جهان ترکیب برخوردار است. علم احوال که در لسان قرآن به خمر و شراب تعبیر شده است. احوال حالاتی است که بر سالک عارض می شود مثل حب و عشق و شوق و وجد و امثالهم. چون عشق ورای طور عقل است از چیزی که شعله عشق را در دل عاشق روشن می کند به خمر و شراب یاد شده چون عقل را زائل می کند. در روایات است که در معراج به حضرت رسول(ص) خمر و شیر تعارف کردند که حضرتش شیر را انتخاب فرمود. شیر در واقع علم به شریعت است. و خمر علم به احوالات است. غافل اهل ظاهر که این نعم الهی و معنوی را مادی معنا کرده و تصور می کنند که بهشت محل عیش و نوش و هوسرانی است. اگر عیش و نوش خوب بود در همین دنیا هم خوب بود. نمی شود چیزی در این جهان بد باشد و در جهان دیگر خوب باشد. اگر عیش و نوش کمال آدمی باشد کفار در همین دنیا به کمال خود رسیده اند! بی شک لذتی که در علم و معارف الهی نهفته است در هیچ چیزی نیست شاید اهل دنیا و اهل نار هم به ماء حمیم دلخوش باشند!