سلطان علم

حضرت علی علیه السلام در باب علم فرماید: العلم سلطان من وجده صال به و من لم یجده صیل علیه. علم سلطان است هر که او را یافت با آن حمله می کند و آنکس که آن را نیابد بر او هجوم برند. روایات و آیات زیادی در باب فضیلت علم وارد شده است از جمله: اطلبوا العلم من المهد الی اللحد.  طلب العلم فریضه. انما یخشی الله من عباده العلماء. لیس العلم بکثره التعلم بل هو نور یقذفه الله فی قلب من یشاء.

نکات زیادی در باب علم وجود دارد که به برخی اجمالاً اشاره می کنیم. اولاً معنای علم در ادبیات دینی با علم مصطلح بین عوام، بسیار متفاوت است. علم نزد اهل ظاهر به علوم مادی از قبیل پزشکی و فیزیک و شیمی و علوم انسانی و یا علوم حوزوی گفته می شود ولی خدا به این علوم ظاهری علم نمی گوید. اگر در آیات و روایات و کلام بزرگان غور کنیم متوجه می شویم منظور از علم، نورانیت قلبی و علم به حقایق است. که این علم در حوزه و دانشگاه نیست. لذا فرمودند که علم به کثرت آموزش نیست بلکه نور است و خدا باید آن را در قلب مومن قرار دهد. بدیهی است نور در کتاب و دفتر نیست. لذا گفته اند: بشوی اوراق اگر همدرس مایی / که علم عشق در دفتر نباشد. و یا رموز علم ادریسی بود ذوقی نه تدریسی.

در روایت مطلع بحث حضرتش می فرماید که علم سلطان است. یعنی با علم انسان می تواند به عالم مسلط شود. حتی در مورد علوم ظاهری و دنیوی که علم حقیقی نیست هم این علوم و تکنولوژی بشری باعث تسلط نسبی به عالم طبیعت شده است از ساخت فضاپیما و سفر به ماه و فرستادن فضاپیما به سیاران منظومه شمسی تا ماشین آلات مدرن که موجب تغییر در زندگی ظاهری بشر شده است. همه اینها حکایت از نوعی تسلط ظاهری دارد. اما روایت علوی منظور دیگری دارد و آن این است که علوم باطنی و معنوی  انسان را دارای سلطه می کند. با علم باطن انسان نه تنها به عالم دنیا بلکه به همه عالم وجود تسلط می یابد. با علم باطنی مومن می تواند به لشگریان شیطان و یا هواهای نفسانی حمله کند و آنها را از بین ببرد. و یا به دشمنان خدا اعم از جن و انس یورش برد و غلبه کند. این علم باطنی قوای باطنی برای سالک به همراه دارد. از قبیل اخبار از مغیبات و ضمایر افراد، شفا دادن بیماران، طی الارض، مشاهده ارواح و اجنه و کمک گرفتن از آنها و ... البته علم بالاتر عبارت از ولی شناسی و خداشناسی است که از این علوم بالاتر است. شاید منظور روایت نیز همین باشد یعنی علم به حقیقت توحید و ولایت. پس اگر ما این علم را داشته باشیم می توانیم به اوهام شیطانی و هواهای نفسانی غلبه کنیم و اگر این علم را نداشته باشیم شیاطین به ما حمله می کنند.

مثال بارز علم باطنی سلیمان نبی است که به جن و ملائکه و نیروهای طبیعی احاطه داشت. که در نتیجه آن به این جهان احاطه داشت و جن و انس در تصرف او بودند و ملک او زبانزد خاص و عام است. رب اغفرلی و هب لی ملکاً لاینبغی لاحد من بعدی. اما این ملک اگرچه خداداد بود و سلیمان نبی از هوی و هوس مبرا بود ولی برایش دردسرساز شد تا حدی که در برخی از روایات آمده است که او باید حساب و کتاب این مملکت داری را بدهد و بعد از همه انبیاء به پانصد سال فاصله به بهشت می رود. پس می توان سلیمان را نماد علم (به این معنای خاص) دانست که بر اثر آن سلطان و تسلط بر عالم داشت. اما اولیای الهی را توجه به این علوم نیست خواه علوم مادی و دنیوی و خواه علوم باطنی از این دست که سلیمان  یا برخی سالکان دارند. بلکه آنان چنان مستغرق در تجلیات توحیدی هستند که طلب چیزی جز وصال یار ندارند.

مرا امید وصال تو زنده می دارد وگرنه هر دمم از هجر تست بیم هلاک.